Piştî ketina rejîma Esed di dawiya sala 2024an de, Encûmena Gel hat hilweşandin, û yekem hilbijartinên veguhêz ên nerasterast di 5ê Cotmeha 2025an de hatin kirin, û encam di dawiya roja 6ê Cotmeha 2025an de hatin ragihandin, ku 119 nûner ji 49 bingehên hilbijartinê di nav xwe de girtin, lê hilbijartin li parêzgehên Siwêda, Hesekê û Reqayê ku biryar e 21 endam nûneratiya wan bikin, heta peydabûna “rewşeke guncaw a meydanî” hatin paşxistin. Hat ragihandin ku tevî ku %14ê berbijêran jin bûn (ji giştiya 1578 berbijêran), tenê 6 jin bi ser ketin. Ev encûmen yekem saziya yasadanînê ye ku li gorî Daxuyaniya Destûrî ya Veguhêz tê avakirin û dema erka wê 30 meh e û dikare were nûkirin.

Rêjeya gelekî kêm a nûneratiya jinan (%4) û kesên xwedî pêdiviyên taybet û birîndarên şer ku ji %4 derbas nebû, ne cihê matmayînê bû, ji ber ku ev yek weke nîşandana rastiya civakî ya serdest li Sûriyê hat hincetkirin. Herwiha niha (wekî ku hinek kes belav dikin) pişta xwe bi wê sêyeka dawî ya endaman girêdidin ku Serok Ehmed El-Şera dê ji bo sererastkirina kêmasiyên di rêjeya nûneratiyê de, çi ji bo jinan be, çi ji bo kêmîneyên olî an jî komên din ên ku li ber çav nehatine girtin, destnîşan bike. Gelekan ji bîr kiriye ku ew rêjeya (%20) ya ku serok ji bo hebûna jinan ragihandibû, mebesta wî ne endamên hilbijartî yên encûmenê bû, belkû tenê rêjeya nûneratiya jinan di komîteyên hilbijartinê de bû!

Di xwendineke destpêkê ya encaman de, diyar dibe ku rêjeya nûneratiya jinan di encûmena nû de ji ya ku di parlemanên berê de di dema rejîma berê de hebû, ku di navbera %10 û %13 de bû, kêmtir e. Jina Sûrî ya ku di sala 1949an de mafê dengdanê û di sala 1953an de mafê xweberbijêrkirinê bi dest xist, dema ku Sureya Hafiz û yên din xwe berbijêr kiribûn, astengiyên siyasî û civakî yên li pêşiya hebûna xwe bi kota jinan a ku di sala 1958an de di Encûmena Gel a Hevbeş de hatibû ferzkirin, derbas kir. Wê demê jin cara yekem bi rêya Cîhan Mûsilî ji Şamê û Wîdad Ezherî ji Laziqiyê di Encûmena Gel a Komara Erebî ya Yekbûyî de cih girtin.

Paşê rêjeya beşdariyê guherî û di encûmena sala 2012an de gihişt %12, piştre di sala 2024an de berî ketina rejîma Esed daket %9.6.

Ev nebûna niha ya jina Sûrî di warê siyasî û yasadanînê de, tevî rola berbiçav a ku di salên şoreş û şer de lîstiye û hîn jî dilîze, û tevî hişyariya siyasî, xurtkirina zanistî û zanînê û rola civakî ya ku bi cih aniye û tîne û dê salên dirêj bidome, tenê wê rewşa nezelaliyê nîşan dide ku civak di qonaxên piştî şer de pê re rû bi rû dimînin. Bi taybetî ku rewşa Sûriyê ya ji aliyê jeopolîtîk, civakî û aborî ve aloz, nîşana seqamgiriyeke nêzîk nade ku rê bide hêzên siyasî û civakî yên çalak ku dest bi qonaxa ji nû ve avakirin, avadanî û seqamgiriyê bikin, ku ev yek jî pêwîstî bi hebûn û beşdariyeke xurt a hemû pêkhateyên civakê, bi taybetî jinan heye. Divê ev yek di hebûna wan a di cihên biryardanê de jî xuya bibe ji bo amadekirina zemîna pêwîst bo destpêkirina vê qonaxê. Ji bo me di ezmûnên wan welatan de ku piştî şeran pêş ketine, ders hene ku rola jinan çalak kirine û ji enerjiya wan a nûjen ji bo jiyan û welatan sûd wergirtine.

Ev yek di nebûna piştgiriya siyasî û civakî ya ji bo beşdariya jinan de diyar dibe, herwiha paşveçûna çalakiya hizbî û sivîl a ku di bin sîstema dîktatorî ya berê de hatibû tepeserkirin û bi rêya hilweşandina komên opozisyonê yên ku di salên şoreş û şer de hatibûn damezrandin hatibû çespandin, û daxwaz ji endamên wan hatibû kirin ku weke kes beşdar bibin ne weke saziyan. Ev yek di rêjeyên kêm ên nûnertiya jinan, birîndarên şer, kesên xwedî pêdiviyên taybet û kêmîneyan de li piraniya deveran xuya bû. Ev rêje, tevî cudahiyên xwe, rola rastîn a jina Sûrî di jiyana siyasî û civakî de, çi beriya destpêka şoreşa Sûriyê, çi di salên dirêj ên şer de, nîşan nadin.

Herwiha sîstema hilbijartinê ya nerasterast û rêveberiya navendî jî beşdarî zêdekirina vê kêmasiya tund a hebûna jinan bûn. Mekanîzmayeke hilbijartinê hate pejirandin ku xwe dispêre desteyên hilbijêr ên herêmî, yên ku ji lîsteyên pesendkirî hildibijêrin, li gel nebûna kotayeke diyarkirî ji bo hebûna jinan ne tenê di desteyên hilbijartinê de, lê belê di kursiyan de jî. Vê yekê derfetên jinan ji bo pêşbirkê di hawîrdoreke ku hîn jî nasnameyên eşîrî, herêmî û çînayetî yên girêdayî komên çekdar û pîşeya şervaniyê yên di salên dirêj ên şer de derketine holê û hatine çespandin serwer in kêm kir, ku ew jî berbijêrên mêr tercîh dikin û weke hawîrdorên dûrxistina jinan ji cihên biryardayînê tên dîtin.

Herwiha serdestiya mêranî ya eşkere li ser desteyên hilbijartinê, proseya hilbijartinê diyar kir, ku ev tê wateya berdewamî û vejandina kêşeyên dîrokî di entegrekirina jinan di jiyana siyasî ya Sûriyê de. Herwiha kêmbûna nûnertiya kêmîneyên olî, etnîkî, kesên xwedî pêdiviyên taybet û birîndarên şer, haleteke giştî ya dûrxistinê nîşan dide ku dê bandorên wê yên neyînî li ser paşeroja Sûriyê û şiyana wê ya derbaskirina bandorên şer di demek û bi lêçûneke herî kêm de hebe, bi beşdariya hemû kur û keçên wê bi rêya kûrkirina hesta tevlîbûn û welatîbûnê li cem wan.

Em, di Tevgera Siyasî ya Jinên Sûrî de, bi rêya ezmûna xwe ya karê rasterast bi jinên Sûrî re li hemû herêman û ji hemû paşxaneyên siyasî, etnîkî û olî, dibînin ku pirsgirêk ne di kêmbûna bihêzkirina zanistî û siyasî ya jinan de ye, weke ku hinek hewl didin hincetan bibînin. Jina Sûrî şiyan û nermbûna xwe ji bo derbaskirina hemû zehmetî û astengiyan û pêşxistina xwe, malbata xwe û derdora xwe ya civakî di dem û mercên herî dijwar de îsbat kiriye. Herwiha bi awayekî bibandor beşdarî zêdekirina hevgirtina civakî û sekinîna li ser helwestên siyasî û exlaqî bû tevî hemû kêşeyên ku derbas kiriye. Raya wê û helwesta wê ya zelal li hember hemû mijarên çarenivîsî yên Sûriyê hebû, çi yên girêdayî nasnameya niştimanî ya Sûriyê, paşeroja aborî û civakî ya Sûriyê, çawaniya pêkanîna aştiya civakî û dadweriya veguherînê ji nêrîna jinên Sûrî, û hem jî avakirina ji nû ve ku berjewendiyên mirov, kevir, jîngeh, aramî û aştiya domdar li ber çavan digire.

Em dibînin ku ji bo dagirtina vê valahiya ku me di rêjeyên kêm ên hebûna jinan û pêkhateyên din ên kêm-nûneratî de dîtiye:

• Pêwîstî bi mekanîzmayên yasayî yên zelal heye ji bo misogerkirina nûnertiyeke adilane ji bo hemû koman, li gorî prensîba wekhevî û ne-cudakariyê.
• Pêwîstiya bi yasayeke hilbijartinê heye ku bi avakirina sîstemeke nûnertiyê ya berfireh, ku hebûna adilane di hemû qonaxên proseya hilbijartinê de misoger bike, bi rêya danîna stratejiyên ku nasnameya fikrî, civakî û nasnameyî ya qonaxa bê nîşan didin, û hêza xwe ji destûr, desthilata yasadanînê û cîbicîkar a Sûriya nû werdigire.
• Pêwîstiya diyarkirina kotayeke nûnertiyê ji bo jinan ku ji 30% kêmtir nebe heta bigihîje 50% di cihên biryardanê de, di nav wan de Encûmena Gel a Sûriyê.
• Pêwîstiya pabendbûna hikûmeta demkî ya niha bi danîna planeke niştimanî ji bo cîbicîkirina Biryara 1325 ya taybet bi Jin, Aştî û Ewlehiyê, ku beşdariya jinên Sûrî di hemû beşên qonaxa veguhêz de ji bo pêkanîna aştiyê û misogerkirina domdariya wê misoger bike.

Lewma, em wek Tevgera Siyasî ya Jinên Sûriyê, hêvîdar in ku di wê paşeroja ku azadî, dadwerî û wekheviyê ji bo hemû welatiyên Sûriyê misoger dike de, divê jina Sûrî ji aliyê plansazî, yasadanîn, kar û avakirinê ve di navenda wê de be… Ji ber ku Sûriyeya ji bo hemûyan, tenê bi beşdariya hemû keç û kurên wê yên dilsoz pêk tê.

Komîteya Siyasî ya Tevgera Siyasî ya Jinên Sûriyê